Để hiểu về xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp trong lòng đại học, trước tiên, ta cần hiểu khái niệm về hệ sinh thái khởi nghiệp.
Hệ sinh thái khởi nghiệp (startup ecosytem) là tập hợp các doanh nghiệp khởi nghiệp (đóng vai trò trung tâm, dẫn dắt và lãnh đạo (leaders) hệ sinh thái khởi nghiệp) và các bên liên quan khác (đóng vai trò hỗ trợ (feeders)), bao gồm nhưng không giới hạn các tổ chức hỗ trợ, các tổ chức tài trợ vốn, các doanh nghiệp lớn, các trường đại học/viện nghiên cứu, các nhà cung cấp dịch vụ,…có mối quan hệ hữu cơ, cùng tồn tại và phát triển bền vững. Nhà nước có vai trò hỗ trợ (feeder), tạo dựng môi trường pháp lý (regulatory framework) hay gọi đơn giản là “luật chơi” cho hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển. Sức mạnh của hệ sinh thái khởi nghiệp tùy thuộc vào sự “gắn kết” chặt chẽ của các thành phần bên trong hệ sinh thái khởi nghiệp.
Mỗi ngành dọc (vertical) có một hệ sinh thái khởi nghiệp tương ứng riêng. Ví dụ, hệ sinh thái khởi nghiệp cho lĩnh vực công nghệ thông tin sẽ khác với hệ sinh thái khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ sinh học. Tất nhiên, giữa các hệ sinh thái khởi nghiệp có phần giao nhau.
Quá trình hình thành và phát triển của một hệ sinh thái khởi nghiệp tùy thuộc vào các điều kiện pháp lý, kinh tế - xã hội cụ thể của địa phương. Tuy vậy, có những nguyên tắc chung cần phải tuân thủ để xây dựng thành công một hệ sinh thái khởi nghiệp. Bộ bốn nguyên tắc của lý thuyết Boulder do Brad Feld đề xuất là những nguyên tắc đáng để tham khảo.
Mô hình hệ sinh thái khởi nghiệp
Các yếu tố cốt lõi của hệ sinh thái khởi nghiệp là gì?
Thep Techstars, một chương trình tăng tốc khởi nghiệp tại Boulder, Hoa Kỳ thì sự phát triển của một hệ sinh thái khởi nghiệp địa phương chịu tác động của (05) năm yếu tố cốt lõi (key vectors), bao gồm:
Trong đó, yếu tố tài năng (talent) là yếu tốt nền tảng của hệ sinh thái khởi nghiệp. Để phát triển bền vững hệ sinh thái khởi nghiệp, cần phải bắt đầu từ phát triển một thế hệ trẻ tài năng, có tư duy mới: tư duy khởi nghiệp (entre-preneurial mindset).
Vòng đời của hệ sinh thái khởi nghiệp bao gồm những giai đoạn nào?
Cũng theo Techstars, vòng đời của hệ sinh thái khởi nghiệp bao gồm bảy (07) giai đoạn:
Hệ sinh thái khởi nghiệp ở giai đoạn nào tùy thuộc vào đánh giá hiện trạng năm yếu tố cốt lõi nêu ở phần trước.
Một chương trình phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp cần phải bao gồm những nội dung cơ bản nào?
Những nội dung cơ bản của chương trình hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp của địa phương cần được thiết chế xoay quanh các nội dung nhằm mục tiêu củng cố năm (05) yếu tố cốt lõi của hệ sinh thái khởi nghiệp, đặc biệt là yếu tố tài năng (talent). Cần thiết phải sớm đưa các hoạt động đào tạo tư duy khởi nghiệp, nâng cao nhận thức, nâng cao năng lực khởi nghiệp,… vào các bậc học từ trung học phổ thông trở lên.
Một chương trình hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp điển hình sẽ bao gồm những nội dung cơ bản sau:
Các nguyên tắc xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp nêu trong lý thuyết Boulder có ý nghĩa cụ thể như thế nào?
Mỗi hệ sinh thái khởi nghiệp là duy nhất. Quá trình hình thành và phát triển của mỗi hệ sinh thái khởi nghiệp là duy nhất, phụ thuộc vào đặc thù nền tảng pháp lý, văn hóa, kinh tế - xã hội của địa phương nơi hệ sinh thái hình thành. Tuy vậy, quá trình xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp thành công thường tuân thủ một số nguyên tắc chung. Theo Lý thuyết Boulder được Brad Feld trình bày trong cuốn sách Startup Communities: Building an entrepreneurial ecosystem in your city, bốn (04) nguyên tắc để xây dựng thành công một hệ sinh thái khởi nghiệp địa phương, bao gồm:
Đại học có vai trò như thế nào trong hệ sinh thái khởi nghiệp?
Vai trò của đại học trong hệ sinh thái khởi nghiệp thể hiện ở các nhiệm vụ chính sau:
Trong đó, nhiệm vụ chính của đại học là đào tạo và phát triển nhân tài. Bên trong các trường đại học có thể có các vườn ươm, nhưng mục đích chính của nó là tạo môi trường trải nghiệm thực tiễn cho sinh viên giúp sinh viên tích lũy kiến thức, kỹ năng về quản trị dự án khởi nghiệp chứ mục tiêu của nó không phải là phát triển doanh nghiệp (nếu có thì chỉ là sản phẩm phụ). Cần nhìn nhận một cách thực tế rằng hoạt động khởi nghiệp không dành cho tất cả mọi sinh viên. Theo thống kế chỉ có khoảng 2-3% sinh viên đại học là có thiên hướng khởi nghiệp. Trong đó, chỉ một phần nhỏ trong số này về sau sẽ trở thành doanh nhân khởi nghiệp đích thực.
Tại sao nên đào tạo tư duy khởi nghiệp (entrepreneurial mindset) cho một diện rộng các sinh viên ở bậc đại học?
Để xây dựng một quốc gia khởi nghiệp, điều kiện tiên quyết là phải hình thành nên một thế hệ doanh nhân khởi nghiệp có năng lực sáng tạo ra và cung cấp các giá trị thực cho xã hội. Thế hệ doanh nhân khởi nghiệp này chỉ có thể hình thành và phát triển trong lòng một xã hội khởi nghiệp nơi phần lớn mọi người dân có tư duy khởi nghiệp.
Do vậy, mặc dù chỉ có khoảng 2-3% sinh viên đại học là có thiên hướng khởi nghiệp, nhưng việc đào tạo tư duy khởi nghiệp là cần thiết cho tất cả sinh viên.
Hoạt động hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp trong đại học nên được tổ chức như thế nào?
Để hoạt động đào tạo và phát triển doanh nhân trong sinh viên có hiệu quả, đại học cần tạo ra một môi trường tổng thể (holistic environment), với các hoạt động xuyên suốt từ nâng cao nhận thức, nâng cao năng lực và trải nghiệm thực tiễn trong môi trường khởi nghiệp thực tiễn để giúp các bạn sinh viên trải nghiệm, khám phá và tích lũy các kiến thức, kỹ năng về khởi nghiệp.
Việc hình thành nên một hệ sinh thái khởi nghiệp gắn với đại học kiểu như Khu Công nghệ Phần mềm ĐHQG-HCM*, làm nền tảng để triển khai các hoạt động học tập trải nghiệm (experential learning) về khởi nghiệp là rất cần thiết.
*Mô hình hệ sinh thái khởi nghiệp gắn với đại học
Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (ĐHQG-HCM) đặt mục tiêu đến năm 2020 sẽ xây dựng ITP trở thành hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo năng động, là nơi tập trung của 100 doanh nghiệp, 2.000 lao động trí thức, nơi thực tập của 2.000 sinh viên/năm và là điểm kết nối giữa Khu đô thị ĐHQG-HCM với Khu đô thị sáng tạo của TP.HCM, bao gồm các quận 2,9 và Thủ Đức.
Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ITP là nền tảng quan trọng để ĐHQG-HCM triển khai các hoạt động nhằm phát hiện và bồi dưỡng một thế hệ doanh nhân mới thông qua phương pháp học tập trải nghiệm.
Triết lý xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp tại ITP
Quá trình xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại ITP được thực hiện theo hướng dẫn cảu bộ khung với 4 nguyên tắc được tổng kết bởi Brad Feld, một trong những doanh nhân và nhà đầu ư đóng vai trò quan trọng trong việc kiến tạp hệ sinh thái khởi nghiệp tại thành phố Boulder thuộc bang Colorado, một trong 5 hệ sinh thái năng động nhất của Hoa Kỳ, bao gồm:
Các hoạt động xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp tại ITP
Các hoạt động khởi nghiệp của ITP chủ yếu tập trung vào giai đoạn đầu của hành trình sáu giai đoạn đến thành công của một doanh nhân khởi nghiệp, bao gồm: (1) giai đoạn nhận thức (Inspire), (2) giai đoạn khám phá (Discover), (3) giai đoạn trải nghiệm (Experience), (4) giai đoạn khởi nghiệp (Start-up), (5) giai đoạn phát triển (Scale-up), và (6) giai đoạn thành công (Champion).
Do đặc thù các hoạt động gắn với ba giai đoạn đầu của hành trình doanh nhân là các hoạt động không sinh lợi nên không có hoặc rất ít các đối tác tư nhân triển khai các hoạt động hướng đến các giai đoạn này. Do vậy, ITP đã phải trực tiếp triển khai phần lớn các hoạt động trong giai đoạn này và kinh phí phát sinh được bảo đàm bằng nguồn hỗ trợ của TP.HCM thông qua Sở Thông tin và Truyền thông, ĐHQG-HCM thông qua Quỹ khởi nghiệp và nguồn thu tự chủ của ITP.
Những hoạt động hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp mà ITP đã triển khai trong thời gian qua bao gồm các nhóm hoạt động sau:
Trong đó, chương trình iStartXTM được triển khai từ năm 2015 và hỗ trợ kinh phí bởi TP.HCM thông qua Sở Thông tin và Truyền thông. Từ năm 2018, chương trình iStartXTM sẽ được cấu trúc thành 4 chương trình khác nhau, bao gồm: iStartXTM Intern, iStartXTM Meetup, iStartXTM Incubation, và iStartXTM Acceleration với đối tượng, mục tiêu và cách thức tổ chức triển khai khác nhau.
Theo Snapshot ITP 2018
Ms. Hiền